System prawnej terminologii zunifikowanej Polterm – 1

Jednakże z faktu sygnowania tłumaczenia przez prestiżową instytucję wynika uzasadnione domniemanie, że powstało ono czy to wyniku współpracy tłumaczy ze znawcami przedmiotu instytucji sygnującej, czy też w wyniku przyjęcia zaproponowanej przez tłumaczy wersji i z zastosowaniem zaakceptowanej wspólnie terminologii.

Taki konsensus uprawnia do stwierdzenia, że terminologia zawarta w tłumaczeniach sygnowanych przez prestiżowe instytucje stanowi terminologię autorytatywną.

Przykładem terminologii autorytatywnej jest tłumaczenie na języki obce Konstytucji RP sygnowane przez Sejm oraz obcojęzyczna terminologia jednostek podziału administracyjnego zalecana przez Konwent Marszałków RP.

Charakter i status zbioru terminologii Polterm

Zbiór Polterm nosi cechy terminologii autorytatywnej, chociaż nie jest żadną miarą terminologią „prawnie obowiązującą”, ponieważ – jako zbiór terminologii obcojęzycznej – nie jest terminologią „urzędową”, a poza tym nie istnieje prawo, które nakazywałoby lub zakazywałoby stosowania jakiejkolwiek terminologii. Możemy mówić o terminologii zalecanej, bardziej lub mniej autorytatywnej, ale nie „prawnie obowiązującej”.

W tym świetle Polterm nie jest też terminologią „jedynie słuszną i uzasadnioną”, ponieważ jest dziełem zbiorowym wielu tłumaczy i terminologów, którzy, tworząc neologizmy terminologiczne, odcisnęli na zbiorze piętno własnej inwencji twórczej.

Jednak możliwość polemizowania z ich wyborami nie podważa poprawności zasad tworzenia całego systemu terminologicznego. Profesjonalizm terminologów i tłumaczy oraz zastosowanie uznanych we współczesnym terminoznawstwie zasad organizacji całego przedsięwzięcia umożliwiły bowiem uzyskanie przez Polterm aprobaty wielu prestiżowych instytucji. Ich uznanie nadało Poltermowi cechy terminologii autorytatywnej.

Do instytucji, które niejako sygnowały terminologię Poltermu czy to przez wspólną publikację, czy też przez korzystanie w trybie urzędowym z opartych na tej terminologii przekładów aktów prawa polskiego w kilkunastoletnim okresie działalności Wydawnictwa TEPIS, należą lub należały m.in.: Ministerstwo Przekształceń Własnościowych, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Skarbu Państwa, Państwowa Agencja Inwestycji Zagranicznych oraz Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych.

Akceptację dla formuły pracy terminologicznej i translatorskiej wyraziło również kilkuset subskrybentów aktualizowanej regularnie publikacji „The Polish Law Collection”, wśród których znajdują się m.in.: Kancelaria Sejmu, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Skarbu, Narodowy Bank Polski, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, czołowe firmy zagraniczne i krajowe, takie jak Toyota Motor, Siemens, Skanska, KGHM, IKEA, ABB, Strabag, Lucent Technologies, GlaxoSmithKline Pharmaceuticals, MTV Networks i Kulczyk Holding S.A. oraz prestiżowe kancelarie prawniczo-konsultingowe: Ernst & Young, Baker & McKenzie, Gruszczyński i Wspólnicy sp.k., Dewey Ballentine Grzesiak sp.k., Deloitte &  ouche, S.Wardyński i Wspólnicy sp.k., Piontek, Rymar, Ślęzak, Wiśniewski sp.k., Salans D.Oleszczuk Kancelaria Prawnicza sp.k., Sołtysiński & Szlęzak Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów sp.k. i inni.

Metodologia tworzenia obcojęzycznego systemu
prawnej terminologii zunifikowanej Polterm

1. Zasada jednego ekwiwalentu.
Motywacją do stworzenia obcojęzycznego systemu Polterm jest dążenie do odwzorcowania modelu, jakim jest system terminologii prawa polskiego. Ponieważ w aktach normatywnych nie wolno w zasadzie używać tego samego określenia (terminu) dla różnych pojęć (§ 147 i dalsze rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, Dz.U. nr 100, poz. 908), dla Poltermu przyjęto również zasadę jednego obcojęzycznego ekwiwalentu dla tego samego terminu polskiego pojęcia prawnego – z reguły występującego w całym systemie terminologicznym, czasem (bardzo rzadko) zastrzeżonego dla jednego aktu prawnego. Reguła ta jest zresztą podstawową zasadą każdego zbioru terminologii zunifikowanej wewnętrznie w każdej dziedzinie.

2. Zasada naczyń połączonych.
Zasada jednego ekwiwalentu pociąga za sobą zasadę uwzględniania wzajemnej zależności terminów wchodzących w skład tego samego systemu w zakresie przedmiotowym określonym przez ustawodawcę. Można to pokrótce ująć w trzech przykazaniach: jeden termin nie może oznaczać kilku pojęć (wyklucza się homonimy), jedno pojęcie nie może być oznaczane dwoma różnymi terminami (wyklucza się synonimy), każdy termin ma jedno brzmienie (wyklucza się różne formy morfologiczne tego samego terminu).

Potwierdzeniem tej zasady są nieliczne wyjątki, które w postaci homonimów bliskoznacznych (i pochodzących od nich homonimów derywacyjnych) wynikają z nieprzystawalności języków i systemów prawnych oraz niemożności rozróżnienia formalnie

różnych, ale bliskoznacznych terminów. Przykładem homonimu bliskoznacznego jest akcja i udział (share) lub wspólnik i akcjonariusz (shareholder). Nieliczne homonimy bliskoznaczne zostały odpowiednio zaznaczone w glosariuszach Basic Polterm.

3. Zasada stałych konsultacji ze specjalistami.
Od początku przedsięwzięcia terminolodzy i tłumacze tworzący system Polterm współpracowali ze znawcami przedmiotu, tj. głównie prawnikami i ekonomistami, lecz również inżynierami i rodowitymi znawcami docelowego języka prawniczego. Konsultacji prawnych udzielali lub udzielają m.in.: prof. dr Andrzej W. Wiśniewski, redaktor prawniczy, prof. dr hab. Eugeniusz Piontek, mgr Sebastian Ryszka i mgr Grzegorz Lang; z zakresu terminologii ekonomicznej – prof. dr hab. Mieczysław Puławski, prof. dr hab. Monika Neymann i mgr Elżbieta Gołębiowska, zaś konsultacji w zakresie języka angielskiego – przede wszystkim Philip Earl Steele i Andrew Caldwell. Pełna lista konsultantów, terminologów i tłumaczy znajduje się poniżej.

4. Zasada stosowania ekwiwalencji denotacyjnej.
Adresatem terminologii systemu Polterm jest odbiorca bliski, tj. znający kulturę i realia systemu prawnego języka Ľródłowego lub mający motywację do ich poznania (w odróżnieniu od odbiorcy dalekiego, który nie ma takiej wiedzy lub motywacji, patrz Kierzkowska 2002). Odbiorca bliski preferuje więc zachowanie specyfiki tekstu Ľródłowego przez stosowanie w obcojęzycznych ekwiwalentach terminologicznych kalek, zapożyczeń itp., tj. stosowanie ekwiwalencji denotacyjnej, stroniąc od łatwych, lecz często zgrubnych ekwiwalentów terminów znanych w języku docelowym, tj. od ekwiwalencji konotacyjnej, która zakłada odwoływanie się do skojarzeń odbiorcy z jego rodzimym systemem prawnym, co może prowadzić do błędnego utożsamiania różnych pojęć.